नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) का केन्द्रीय सदस्य एवं दाङ जिल्ला इञ्चार्ज जीवन गौतम संघीय सरकारका शिक्षामन्त्री गिरिराजमणि पोखरेलका प्रमुख राजनीतिक सल्लाहकार हुनुहुन्छ । गौतम सल्लाहकार भइसकेपछि दाङको प्राविधिक शिक्षाको विकासमा उल्लेख्य योगदान गर्नुभएको छ । दाङ लाई शिक्षा र स्वास्थ्यको केन्द्र बनाउँदै कृषिको विकासबाट आर्थिक समृद्धि हासिल गर्न सकिने उहाँको भनाइ छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, दाङको विकास, प्रदेश राजधानी, नेकपाको विवाद लगायतका विषयमा केन्द्रित भएर पाण्डव शर्माले गौतमसँग गरेको कुराकानी :
पछिल्लो तीन वर्षमा दाङमा धमाधम प्राविधिक शिक्षालयहरु खुलेका छन् । यति धेरै प्राविधिक शिक्षालयहरुको आवश्यकता किन ?
दाङको भौगोलिक र वातावारणीय हिसाबले शैक्षिक केन्द्र बन्नका लागि उपर्युक्त जिल्ला हो । ऐतिहासिक रुपमा पनि साविक राप्ती अञ्चलमा दाङ नै शैक्षिक केन्द्रबिन्दु हो । २००७ सालमा साविकको राप्ती अञ्चलमा पहिलो पटक पद्मोदय स्कुलको स्थापना भयो । त्यसपछि अञ्चलमै एउटा सरकारी क्याम्पसको रुपमा महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस स्थापना भएको थियो ।
२०६२÷०६३ सालको जन आन्दोलनपश्चात् दाङलाई प्रशासनिक राजधानी बनाउने कुराहरु पनि उठिरहेको छ । त्यसैगरी औद्योगीक क्षेत्रको पनि धमाधम विकास भइरहेको छ । म व्यक्तिगत रुपमा दाङलाई यो क्षेत्रकै शैक्षिक केन्द्रबिन्दु बनाउनुपर्छ भन्ने पक्षमा छु ।
गत स्थानीय तहको निर्वाचनमा पनि एजेण्डाकै रुपमा शैक्षिक क्षेत्रको विकासको कुरा उठाइएका थियो । निर्वाचनपछि पार्टीका फोरमहरुमा मैले दाङलाई शैक्षिक केन्द्र बनाउनुपर्छ भनेर आवाज उठाइरहेको छु । मेडिकल साइन्सको अध्ययन तथा विशेषज्ञ सेवाका लागि राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको स्थापना भयो ।
यो सरकार गठन भएपछि अथवा म माननीय शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रीको सल्लाहकार भइसकेपछि यो प्रदेशकै नमुना प्राविधिक शिक्षालयका रुपमा शहीद कृष्णसेन ‘इच्छुक’ बहुप्राविधिक शिक्षालय स्थापना भयो । सबै गाउँपालिकाहरुमा प्राविधिक शिक्षाको पढाइ सुरु भयो ।
कक्षा ९–१२ मा प्राविधिक शिक्षा पढाउनका लागि अनुमति प्रदान गरियो । स्नातक तहमा इञ्जिनियरिङ अध्यापनका लागि महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसमा इञ्जिनियरिङ संकायको स्थापना भयो । त्यसैगरी नारायणपुरमा स्नातक तहमा फरेष्ट्री अध्यापनका लागि त्रिभुवन विश्वविद्यालयलाई मन्त्रिस्तरीय निर्णयबाट निर्देशन दिइएको छ ।
दाङमा केन्द्रीय कार्यालय भएको नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयमा पूर्वीय दर्शनको सबै पक्षको अध्ययनको आवश्यकता देखियो । किनभने हामीले पूर्वीय दर्शनमा ज्ञानको भण्डार रहेको छ । त्यसमा मेडिकल, गणित, इञ्जिनियरिङ र कानुनको अध्यापनको आवश्यकता देखियो ।
विशेष गरेर पछिल्लो वर्ष पश्चिमी मुलुकहरुमा पनि पूर्वीय दर्शनअन्तर्गतको वास्तुशास्त्र लोकप्रियता बढिरहेको छ । यसको वैज्ञानिक पक्षको बारेमा हामीले अध्ययन गर्न जरुरी छ । नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयको केन्द्रीय कार्यालय दाङमा भए पनि अध्ययन अनुसन्धानको काम काठमाडौँमा केन्द्रित भएको थियो ।
हामीले सबै विश्वविद्यालयहरुको अनुसन्धान केन्द्र केन्द्रीय कार्यालय भएको स्थापनबाटै हुनुपर्छ भनेर निर्णय ग¥यो । सो निर्णय सबै विश्वविद्यालयले सहजरुपमा कार्यान्वयन गरे । तर, नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयका केही व्यक्तिहरुले भने यो मुद्दालाई सर्वोच्च अदालतसम्म पु¥याए ।
हामी दङालीले नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयबाट फाइदा लिनुपर्छ । अध्ययन अनुसन्धानको काम यहीबाट हुनुपर्छ । अर्को कुरा अबको शिक्षा वैज्ञानिक र व्यवहारीक हुन आवश्यक छ । अब हामीले तल्लो तहदेखि नै विद्यार्थीहरुलाई प्राविधिक शिक्षा दिन जरुरी छ ।
तपाईहरुले सुरुमा राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान आएपछि यस क्षेत्रको मेडिकल शिक्षा र स्वास्थय उपचारमा आमुल परिवर्तन आउँछ भनेर प्रचार गर्नुभएको थियो । तर, त्यो हुन सकेन त ?
हामीले शिक्षा जस्तै स्वास्थ्य क्षेत्रको पनि दाङलाई केन्द्र बनाउनुपर्छ भनेका छौं । अहिले राप्ती प्रादेशिक अस्पताल तुलसीपुरमा भौतिक पूर्वाधारको राम्रो विकास भइरहेको छ । उपचार र विशेषज्ञ सेवाहरु पनि थपिएका छन् ।
घोराहीमा पनि राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान रहेको छ । प्रतिष्ठानले उपक्षेत्रीय अस्पताल सरह पनि सेवा दिन सकेन भनेर गुनासाहरु आइरहेका छन् ।
लमहीमा पनि ट्रमा सेन्टर स्थापनाको चरणमा अघि बढेको छ । हामीले तुलसीपुर, घोराही र लमहीमा समानुपातिक ढंगले स्वास्थ्य क्षेत्रको विकास गर्न खोजेका छौं । आगामी दिनमा दाङको स्वास्थ्य क्षेत्रमा थप सुधार हुने छ भन्ने मैले अपेक्षा गरेको छु ।
राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान त झन्पछि झन् धराशायी बन्न थाल्यो । किन होला ?
म राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानको विषयमा धेरै बहस र छलफल गर्ने पक्षमा छैन । सही नेतृत्व हुन नसक्दा प्रतिष्ठानको हविगत यो हालतमा पुगेको हो भन्ने मेरो बुझाइयो । धैर्य गरौं हामीले दाङ स्वास्थ्य क्षेत्रलाई तीब्र सुधार गर्नेछौं ।
तपाई शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रलाई अलि बढी जोड दिनुभयो । यो अलवा दाङको सम्भावना के हो ?
दाङ एशियाकै दोस्रो ठूलो उपत्यका हो । दाङ-देउखुरीको विकासको प्रमुख आधार भनेको कृषि नै हो । हामीले कृषि, औद्योगीकरण, शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा नै दाङको सम्भावना देख्नुपर्छ ।
मैले विगतदेखि नै दाङको समग्र विकासका लागि दाङ देउखुरी विकास प्राधिकरण गठन गर्नुपर्छ भनेर भन्दै आएको छु । गत स्थानीय निर्वाचनमा पनि प्राधिकरण गठन गर्ने मेरो एजेण्डा थियो ।
हामीले प्राधिकरणमार्फत् दाङको दीर्घकालिन गुरुयोजना बनाएर विकास निर्माणको कामलाई व्यवस्थित र दीगो बनाउनुपर्छ । प्राधिकरणले कृषि, उद्योग, शिक्षा, स्वास्थ्य, औद्योगीकरण, उद्योग व्यवसायलगायत सबै पक्षको उचित विकास गर्नुपर्छ ।
तपाईँले दाङ देउखुरी विकास प्राधिकरणको कुरा त उठाउनुभएको छ । तर, अहिले पनि भू–उपयोग नीति बिपरित दाङमा जथाभावी टुक्रे विकास र जग्गाको खण्डीकरण भइरहेको छ । यसले त भविष्यमा समस्या ल्याउने देखिन्छ नि ?
हो यही भएर दाङ देउखुरी विकास प्राधिकरणको कुरा आएको हो । अहिले कृषियोग्य जमिनमा सहरीकरण, औद्योगीकरण र बस्ती विकास भइरहेको छ । उत्पादन नहुने ठाउँमा खेती भइरहेको छ ।
जथाभावी कुनै योजनाविना जग्गाको खण्डीकरण भइरहेको छ । यसले भविष्यमा दाङलाई कुरुप बनाउँछ । भू–कम्प, आगलागी जस्ता प्राकृतिक प्रकोपहरुबाट पनि क्षति हुन सक्छ । अहिले दाङमा पहाडी जिल्लाहरुबाट तीब्र रुपमा बसाइसराइ भइरहेको छ ।
यहाँ पनि गाउँबाट शहर बसाइसराइ गरेर आउनेहरुको संख्या दिन प्रतिदिन बढिरहेको छ । हामीले अब निश्चित मापदण्ड बनाएर मात्रै विकासका कामहरु गर्नुपर्छ । प्राधिकरणमार्फत् दाङको सम्भावना, आवश्यकता र चुनौतिको बारेमा बिस्तृत अध्ययन हुनुपर्छ ।
जग्गाको वर्गीकरण गरेर आव, कृषि, सहरीकरण, औद्योगीकरण, वन र खुला क्षेत्र छुट्याइनुपर्छ । खेतीपातीको कामलाई पनि परम्परागत ढंगबाट परिवर्तन गरेर आधुनिक तरिकाले गर्नुपर्छ । स्थानको पहिचान गरेर कुन ठाउँमा कुन बाली उपर्युक्त हुन्छ त्यो बाली मात्रै ठूलो मात्रामा लगाउनुपर्छ ।
अब हामीले निर्वाहमुखी कृषिलाई उत्पादन बनाउन जरुरी छ । दाङले नेपालको खाद्य आपुर्तिमा ठूलो योगदान दिन सक्छ । यसैगरी दाङलाई विभिन्न जिल्लाहरुबाट जोड्ने ठूला सडक सञ्जालहरुको स्तरबृद्धि गर्न जरुरी छ ।
दाङ–सुर्खेत सडक खण्ड, अमेलिया–तुलसीपुर सडक खण्ड, रुकुम–सल्याण–दाङ खण्ड, शहीद मार्ग, प्यूठान–दाङ खण्डलगायतका ठूला सडक सञ्जालहरुको स्तरवृद्धि गरेर नियमित यातायात सञ्चालन गर्नुपर्छ । दाङमा नियमित हवाई सेवा सञ्चालन गर्न जरुरी छ । त्यसका लागि विमानस्थलको निर्माण तथा स्तरवृद्धिमा हामीले ध्यान दिनैपर्छ ।
एक दशकदेखि दाङमा राजधानीको कुरा उठिरहेको छ । दाङ राजधानी हुने आधारहरु के–के हुन् ?
पहिलो कुरा त नेपालका संविधानले प्रष्टसँग राजधानीको विषय टुंग्याउने अधिकार प्रदेशसभालाई दिएको छ । यो प्रदेशसभाको अधिकार क्षेत्रभित्रको कुरा हो ।
प्रदेशसभाले उचित निर्णय गर्छ भन्ने मेरो भनाइ रहेको छ । अर्को कुरा भौगोलिक अवस्था, सुगमता, वातावरणीय, कनेक्टिभिटि र सामारिक दृष्टिकोणले प्रदेश नं ५ को राजधानी हुने सबैभन्दा उपर्युक्त जिल्ला दाङ नै हो ।
बर्दियादेखि पश्चिम नवलपरासी र पूर्वी रुकुमदेखि कोइलावाससम्मका जनतालाई पायक पर्ने सबैभन्दा उपयुक्त क्षेत्र दाङ उपत्यका नै हो । अवष्य पनि प्रदेशसभाले उचित निर्णय गर्नेछ र दाङबासीलाई न्याय दिनेछ भन्ने मैले विश्वास लिएको छु ।
प्रसंग बदलौं, अहिले तपाईँको पार्टीभित्र देखिएको विवाद के हो ?
हरेक पार्टी यही समाजका प्रतिविम्ब हुन् । हरेक पार्टीमा अन्तरसंघर्ष हुन्छ । पार्टी जीवनमा हुने यस्ता कुराहरु सामान्य र स्वभाविक हुन् त्यसले हामीले यसलाई सहज रुपमा ग्रहण गर्न सिक्नुपर्छ । यी सबै बहसहरु आम शोषित उत्पीडित जनताको पक्षमा कसरी काम गर्न सकिन्छ भनेर नै हो ।
तपाईँहरुको पार्टीभित्र कुनै बैचारिक बहस भएको देखिदैन । यो त शक्ति संघर्ष र आन्तरिक दाउपेचका लागि मात्रै विवाद भएको जस्तो देखिएन र ?
तपाईँले भन्नुभएको कुरा सत्य होइन । रुपमा जे देखिए पनि हाम्रो पार्टीभित्रको अहिलेको बहस अब कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई कसरी अघि बढाउने भन्ने विषय नै हो ।
हामीले समाजवादको यात्रा तय गरेका छौं । हामी समाजवादमा कसरी जान सक्छौं । कुन बाटोबाट सही ढंगले समाजवादको यात्रा तय गर्न सकिन्छ भन्ने हो । हाम्रो पार्टीभित्र शैद्धान्तिक र बैचारिक बहस नै भइरहेको छ । हामीबीच सांस्कृतिक रुपमा पनि केही भिन्नता छन् ।
यो बहसलाई हामीले सहज रुपमै लिनुपर्छ । बाहिर हेर्दा पदका लागि लडेको जस्तो देखिएला । तर, वास्तविक रुपमा त्यो सत्य होइन । हाम्रा छलफल र बहस पार्टी निर्माण एवं देश र जनताकै लागि भइरहेका छन् ।
तपाईँ व्यक्तितरुपमा इमान्दार र पारदर्शी मानिनुहुन्छ । तर, आम रुपमा हेर्दा अहिले कम्युनिष्ट पार्टीभित्र नेता कम्युनिष्ट नेता जस्ता र कार्यकर्ता पनि कम्युनिष्ट कार्यकर्ता जस्ता देखिदैनन् । के तपाईँहरुले कम्युनिष्टको आदर्श छोडिसक्नुभएको हो ?
तपाईँले उठाउनुभएको प्रश्न निकै गम्भिर छ । कम्युनिष्ट आन्दोलनमा क्षयीकरण भएको साँचो हो । हामी कतै हाम्रो मूल्य मान्यताबाट बिचलित त भएनौं ? यो विषयमा गम्भिर समीक्षा हुन जरुरी छ ।
हामीले कहिले पनि जनतालाई भुल्नु हुँदैन । हामीभित्र कमीकमजोरी छन् भने सच्याउँदै कम्युनिष्ट चरित्र निर्माणतर्फ लाग्नुपर्छ । हामी अब साँच्चिकै रुपान्तरित हुन जरुरी छ । हाम्रो वर्ग धरातलाई कदापि बिर्सनु हुँदैन । अवष्य पनि हामी सही ठाउँमा पुग्नेछौं ।
अब कम्युनिष्ट पार्टीलाई साँच्चिकै कम्युनिष्ट चरित्रको बनाउन के गर्नुपर्ला ?
कम्युनिष्ट पार्टीको नेता र कार्यकर्ता कम्युनिष्ट चरित्रकै हुनुपर्छ । तर, कम्युनिष्टहरु चलायमान र समयसापेक्ष पनि हुन जरुरी छ ।
हामीले देश र जनतालाई केन्द्रमा राखेर आफ्नो व्यत्तिगत चाहना र आकांक्षाहरु नराख्ने बित्तिकै सही ठाउँमा पुग्दछौं । हामीभित्र पार्टीभित्र विधि र पद्धतिको विकास गरेर सही दिशामा जान सक्छौं । अर्को कुरा कम्युनिष्ट आफै बन्ने हो । कसैले बनाउने होइन । हामी सबै व्यक्तिले हाम्रो धरातल, वर्ग, जनता र राष्ट्रको हितमा लाग्ने बित्तिकै हाम्रो चरित्र कम्युनिष्ट भइहाल्छ नि ।
जनताले के गर्दा मन पराउँछन् । के गर्दा मन पराउँदैनन् ? हाम्रो र जनताबीचको जीवनशैलीको अन्तर के छ ? जनताको चाहना र हाम्रो सोंच बीचको भिन्नता के छ ? यी विषयमा हामीले आफै मनभित्रबाट गम्भिर भएर सोच्ने र समिक्षा गर्ने हो भने असल कम्युनिष्ट बन्न सक्छौं ।
अहिले हामी सय प्रतिशत नै कम्युनिष्ट बन्न त सक्दैनौं । किनकी अहिले हामी कोही पनि आफ्नो व्यक्तिगत सम्पत्ती त्याग गरेर हिड्ने पक्षमा छैनौं । तर, हाम्रो संस्कारमा सुधार गर्न जरुरी छ । सामन्तवादको नाइके राजतन्त्र हामीले फाल्यौं । तर, राजनीतिक रुपमा, आर्थिक र सामाजिक रुपमा सामन्तवादक अवशेषहरु फाल्न जरुरी छ ।
कम्युनिष्ट पार्टीभित्र बैचारिक र सांस्कृतिक बहस नहुँदा यस्तो समस्या आएको हो । पार्टीहरुभित्र पनि सैद्धान्तिक र सांस्कृतिक कामहरु कम हुने व्यवहारिक कामहरु मात्र हुने प्रचलनले केही समस्या देखिएको हो । अब हामीले हामीभित्रै निर्मम समिक्षा गरेर अघि बढ्न जरुरी छ ।
